Πένθος: Φροντίζοντας την απώλεια (Ά μέρος)

Grief (Desconsuelo) Eduardo Kingman, 1981

Αντί εισαγωγής

Συχνά φαίνεται να είναι δυσκολότερο να σταθούμε δίπλα στον εαυτό μας με υπομονή, καλοσύνη, ενσυναίσθηση, ζεστασιά, κουράγιο και άλλες παρόμοιες ποιότητες της ψυχολογικής ευελιξίας και της συμπόνιας, παρά απέναντι σε άλλους ανθρώπους. Η ψυχολογική ευελιξία και η συμπόνια έχει φανεί ότι είναι πολύ βοηθητικές για την φροντίδα της ψυχικής υγείας και την ευημερία.

Η ψυχολογική ευελιξία προϋποθέτει μια σταδιακή μετακίνηση από την  επικριτικότητα και την αποφυγή, προς την ανάπτυξη και διατήρηση μιας διαφορετικής αντίληψης, συσχέτισης και αλληλεπίδρασης με τον εσωτερικό και τον εξωτερικό μας κόσμο στο εδώ και τώρα. Η διαφορετικότητα αυτή έγκειται σε μια πιο ανοικτή, ευέλικτη, καλοσυνάτη στάση, παρά τις αντιξοότητες, με δέσμευση στις βαθύτερες μας επιθυμίες. Η συμπόνια από την άλλη, παρόλο που συχνά συγχέεται με την λύπηση, την αδυναμία και τον εγωκεντρισμό, είναι εκείνη η ποιότητα που μας στηρίζει στα επώδυνα της ζωής, με ζεστασιά, με κουράγιο, με αντοχή στη δυσφορία και δέσμευση στην φροντίδα και την πρόληψη του πόνου, την επαφή και την φροντίδα των ευάλωτων και ανθρώπινων μας.

Από τη φύση μας τείνουμε να αποφεύγουμε με διαφορετικούς τρόπους τα δυσάρεστα και επώδυνα, ακόμα κι αν η φροντίδα τους μπορεί να είναι ιδιαίτερα βοηθητική σε βάθος χρόνου. Επιπλέον, αρκετά συχνά, διαμέσου της μάθησης και των πεποιθήσεων μας για το πώς είμαστε εμείς, πώς ο κόσμος και τι αναμένεται ή προσδοκάται, δυσκολευόμαστε περισσότερο στην αξιοποίηση της ψυχολογικής ευελιξίας και της συμπόνιας προς τον εαυτό μας ή/και προς τους άλλους. Αυτό με την σειρά του και με δεδομένο το ότι ο πόνος είναι μέρος της ζωής, είναι δυνατόν να κάνει τη ζωή μας αρκετά πιο δυσάρεστη και ανυπόφορη από ότι μπορεί να είναι. Το ευτύχημα είναι ότι τα πιο πάνω αποτελούν δεξιότητες που οι άνθρωποι έχουμε τη δυνατότητα να αναπτύξουμε.

Το πένθος

Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε βιώσει ή θα συμβεί να βιώσουμε κάποια στιγμή και να υποφέρουμε από την απώλεια και την επώδυνη διαδικασία του πένθους. Είναι τόσες οι εκδοχές της απώλειας που είναι αναπόφευκτη, βέβαιη και ανθρώπινη, αυτή η ενδεχομένως έντονη, τρομακτική και δυσάρεστη εμπειρία πλήθους συναισθημάτων, σωματικών και ψυχολογικών συνεπειών.  Είναι σημαντικό να ξεκαθαρίσουμε σ’ αυτό το σημείο, ότι η απώλεια και το πένθος δεν αφορά μόνο τον θάνατο κάποιου αγαπημένου μας προσώπου. Για τον κάθε άνθρωπο το πένθος, για ό,τι κι αν αφορά, έχει τη δική του μοναδικότητα και σημαντικότητα και δεν μπορεί να μπει σε σύγκριση. Οι άνθρωποι μπορούμε να βιώσουμε το πένθος με την απώλεια ενός κατοικίδιου, μιας ρομαντικής/συντροφικής σχέσης, μιας εργασίας, μιας ιδέας, ενός αντικειμένου, κ.ά.

Το πένθος μπορεί να είναι εξαντλητικό και ανυπόφορο όντας μια  εξαιρετικά επώδυνη εμπειρία, καθιστώντας την ψυχολογική ευελιξία και την συμπόνια προς τον εαυτό και προς τους άλλους ζωτικής σημασίας στην παρουσία μιας απώλειας.

Συχνά δυσκολεύουμε ακόμα περισσότερο την κατάσταση με μεθόδους και στρατηγικές οι οποίες είναι δυνατόν να διατηρήσουν ή και να επιδεινώσουν το βίωμα και προάγουν συναισθήματα μοναξιάς και απομόνωσης. Αν και σε κάποιες στιγμές του πένθους, ίσως να καταφέρνουμε να επιδεικνύουμε περισσότερη ευελιξία και συμπόνια, συχνά εμφανίζουμε μια πιο επικριτική απαιτητική στάση και συμπεριφορά προς τους ανθρώπους που πενθούν γύρω μας και ακόμα πιο συχνά ή/και πιο έντονα προς τον εαυτό μας.

Η αυτοφροντίδα στο πένθος μπορεί να συμβεί απαλύνοντας τις αιχμηρές προεξοχές του, κάτι που συνεπάγεται το να συναντάμε όσο το δυνατόν συχνότερα τον εαυτό μας με ευελιξία και συμπόνια, κρατώντας μαλακά τα επώδυνα και δυσάρεστα που βιώνουμε, αντί να τα αποφεύγουμε, να τα παραμερίζουμε, να τα απορρίπτουμε και να δρούμε με άκαμπτες και σκληρές μεθόδους.

Τι γνωρίζουμε σήμερα για το πένθος

Σύγχρονες προσεγγίσεις σήμερα και εν συντομία φαίνεται να υποστηρίζουν ότι η απώλεια και το πένθος απαιτούν πολλή ενέργεια από τον οργανισμό καθώς προσπαθεί διαμέσου μιας δυναμικής διαδικασίας ταλάντωσης να διαχειριστεί ταυτόχρονα δύο ιδιαίτερα στρεσογόνες πηγές. Από την μια είναι εκείνη της εστίασης και επεξεργασίας της οδυνηρής απώλειας και από την άλλη εκείνη της προσαρμογής, αποκατάστασης και ανοικοδόμησης μιας διαφορετικής πραγματικότητας. Τα διαλείμματα μεταξύ αυτών των προσπαθειών επεξεργασίας χαρακτηρίζονται ως καίρια. Στη διαδικασία αυτή, δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην ανάγκη φροντίδας του εαυτού, ώστε ο άνθρωπος να έχει τα απαραίτητα για να ανταπεξέλθει.

Στο πένθος δεν υπάρχει κάποιου είδους χάρτης που κανείς χρειάζεται να περάσει από ένα σύνολο τακτοποιημένων βημάτων, που το ένα να ακολουθεί το άλλο με συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα, ούτε υπάρχει ένας «σωστός» τρόπος να πενθήσει κάποιος. Δεν είναι κάτι που εξαφανίζεται ή ξεπερνιέται κάποια στιγμή. Έτσι, ανθρώπινες λειτουργίες όπως η άρνηση, ο θυμός, η διαπραγμάτευση, η κατάθλιψη, η αποφυγή, η καταπίεση των δυσάρεστων και επώδυνων και η αποδοχή, είναι μερικοί από εκείνους τους υγιείς φυσιολογικούς μηχανισμούς, απαραίτητοι σε κάποιες πτυχές του πένθους και όχι εμπόδια. Πιο πέρα από αυτά είναι δυνατόν κάποιος να προχωρήσει στην ανάπτυξη μιας διαφορετικής, περισσότερο πνευματικής, ψυχολογικής σχέσης με τον αγαπημένο του, όπως και στην ανάπτυξη ενός βαθύτερου ουσιαστικού νοήματος αυτού του μονοπατιού. 

Συνοπτικά

Το πένθος μοιάζει ασήκωτο. Ο εαυτός σας είναι η πιο σημαντική πηγή υποστήριξης. Χρειάζεται βηματάκια και διαλείμματα αυτοφροντίδας και αυτοσυμπόνιας. Η αυτοσυμπόνια μας στηρίζει στο να βρούμε τους τρόπους να έρθουμε κοντά στα επώδυνα μας, με ευελιξία και καλοσύνη, να τους κάνουμε χώρο, να αντέξουμε να μείνουμε μαζί τους, για να τα κατανοήσουμε και να βρούμε τι είναι αυτό που θα είναι πιο βοηθητικό για εμάς τόσο στο εδώ και τώρα όσο και στο μέλλον για την πορεία της ζωής. Η απώλεια και οι διαδικασίες/λειτουργίες του πένθους μάς αλλάζουν, ενώ την ίδια στιγμή ο κόσμος γύρω μας αλλάζει και αυτός στην παρουσία της απώλειας προς την αποκατάσταση σε μια διαφορετική πραγματικότητα.

Ο στόχος δεν είναι να μικρύνει το πένθος μας αλλά να γίνουμε εμείς μεγαλύτεροι γύρω από αυτό. Δεν είναι το τι θα κάνουμε, αλλά το ποιοι θα είμαστε στην παρουσία της απώλειας, πώς θα τιμήσουμε τον σημαντικό για εμάς άνθρωπο, πώς θα επιτρέψουμε και θα ζήσουμε τη ζωή μας με περισσότερο νόημα σ’ αυτό τον κόσμο. Προσπαθώντας να παραμείνουμε ανοικτοί στα συναισθήματα μας, να απολαύσουμε τις στιγμές και τις αναμνήσεις ακόμα και αν συνοδεύονται από γλυκόπικρα συναισθήματα και να καταφέρουμε στην πορεία να εκτιμήσουμε και να τιμήσουμε τα δυσάρεστα, τις στεναχώριες και τα επώδυνα που κουβαλάμε όλοι μέσα μας όσο μικρά ή μεγάλα κι αν είναι.

Εικόνα:

1. Grief (Desconsuelo) Eduardo Kingman, 1981

   
   

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία:

1. D. Kessler (2019). Finding meaning. The sixth stage of grief. Ebury Publishing.

2. K. Neff (2011). Self-Compassion: The Proven Power of Being Kind to Yourself. HarperCollins.

3. R. Harris (2021). The Reality Slap 2nd Edition: How to survive and thrive when life hits hard. Little, Brown Book Group

Συγγραφή:

Πεπέτσιος Γεώργιος, Εγγεγραμμένος Συμβουλευτικός Ψυχολόγος (MSc) - Europsy, Ψυχοθεραπευτής (CBT, ACT, CFT, EMDR, CRM, CI, ADH) - EABCT & Διερμηνέας Κυπριακής Νοηματικής Γλώσσας – www.cypsychotherapy.com 

Ευχαριστίες για την επιμέλεια του άρθρου:

1. Κασσάνδρα Χριστοδουλίδου, Εγγεγραμμένη Συμβουλευτική Ψυχολόγος (MSc).

2. Δρ. Αλεξάνδρα Χρυσάγη, Ψυχολόγος - Διδάκτωρ Συμβουλευτικής Ψυχολογίας, PsychD, AFBPsS, B.Sc (Hons), Κλινική Επόπτρια (RAPPS, BPS).